Önceki sayıdaki yazımızda Entelektüel Sermaye denilen kavramın bir şirketin “bilgiye sahip olma, güncelleme ve işleme yeteneği” olduğunu tanımlamıştık. Entelektüel Sermaye seviyesinin özellikle yatırımcılar tarafından hesaplama ölçüm birimi olarak kabul edilen değerleme katsayısı ( çarpan/multiplier) üzerinden şirketlerin değerine olan etkisinin çok önemli bir boyutta olduğunu açıklamıştık.
Bir şirket mensubunun ana hedefinin “şirket değerini artırmak” olması gerektiğini belirterek, entelektüel sermaye ile ilintili bütün faaliyetlerin şirket değerini artırıcı etkisini örnek bir hesaplama ile aktarmıştık.
Bu sayımızda ise bahsi geçen kavramın ölçütleri konusunu biraz daha detaylandıracağız.
Entelektüel Sermaye yerine şirketimizin mali tablolarında (bilanço) yer aldığı gibi daha işlevsel bir isimlendirme ile kullanılan diğer tanımını kullanmayı tercih eder isek aynı tanımı bu sefer “ Maddi Olmayan Duran Varlıklar (Intangible Assets) ” olarak da yapabiliriz.
Entelektüel sermayenin yani bilançolarımızdaki adı ile “ Maddi Olmayan Duran Varlıkların” ölçülmesi, bilgi yönetimi alanında giderek büyüyen bir ilgi alanıdır. Bazı kuruluşlar tarafından ölçümler geliştirilmekte ve uygulanmaktadır ancak bu ölçüleri daha iyi tanımlamak için uluslararası anlamda var olanlardan daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir.
Maddi Olmayan Duran Varlıkları, muhasebe tanımı olarak “bir harcama şeklinde ortaya çıkan ve fiziki yapıya sahip olmayan duran varlıklardır. Bunlar da maddi duran varlıklar gibi bir yıldan daha uzun süre kullanılan, aşınma yıpranma ve değer kaybına uğrayan değerlerdir” şeklinde tanımlayabilir ve muhasebesel açıdan aşağıdaki şekilde sınıflandırabiliriz:
i. Patentler,
ii. İmtiyazlar,
iii. Şerefiye,
iv. Ticaret Ünvanı,
v. Ticari Marka,
vi. Telif Hakları,
vii. Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri,
viii. Araştırma ve Geliştirme Giderleri,
ix. Özel Maliyet Bedeli
Konumuz muhasebe gözü ile bu detaylara girmenin ötesinde diğer sayıda işlediğimiz Entelektüel Sermayenin ölçütlerini biraz daha detaylı olarak incelemek ve bunların şirketimizin performans izleme göstergeleri olup olamayacağını belirlemektir.
Ölçülemeyen bir bilgi yönetilemez. Bir şeyi ölçebildiğiniz ve sayılarla ifade edebildiğiniz zaman, onun hakkında bir şeyler biliyorsunuzdur; ölçemiyorsanız, rakamlarla ifade edemiyorsanız, bilginiz daha zayıf ve yetersiz türde bir bilgiye dönüşür.
Entelektüel Sermaye için yapılan kapsamlı çalışmalar sonucu geliştirilmiş olan mevcut ölçütler ‘den bazıları aşağıda bilgilerinize sunulmuştur:
1. ICM Group’un, Entelektüel sermaye konusunda şirketlerin şu an ne ölçtükleri hakkındaki çalışmasından (1998), şu ölçütler çıkarılmıştır:
(1A) Değer Çıkarımı
Yeni ticari faaliyetlerden kaynaklanan karlar
Net varlık değeri getirisi
Toplam varlıklar
Yeni ticari faaliyetlerden kaynaklanan gelirler
Piyasa değeri
Bekleyen patentler
Yeni ticari faaliyetlerden kaynaklanan varlık getirisi
(1B) Müşteri sermayesi
Pazar payı
Müşteri takdiri
Memnun müşteri endeksi
Yeni müşterilerin/yeni piyasaların/önderliklerin vs. sayısı
Yıllık satış/müşteri
Ortalama müşteri hacmi
Müşteri ile irtibat ile satış yanıtı arasında geçen ortalama süre
Satış görüşmelerinin tamamlanan satışlara oranı
(1C) Yapısal sermaye
İdari harcamalar/toplam gelirler
İşlem süresi, ödeme
Bilgisayarlar /çalışanlar
Hatasız dosyalanan kontratlar
Kurumsal kalite başarımı
BT’ye yapılan yatırım
(1D) Değer yaratma
Eğitim harcamaları/çalışan
Ortalama müşteri-şirket çalışma süresi (ay cinsinden)
Temel araştırmalara yatırılan Ar&Ge
Ürün tasarımına yatırılan Ar&Ge
Yeni ürün destek ve eğitim yatırımları
Memnun müşteri dizini
Müşteriyle ilişkiye yapılan yatırım /müşteri
Eğitim harcamaları/idari harcamalar
Uygulamalara yatırılan Ar&Ge
(1E) İnsan Sermayesi
Şirkette ortalama hizmet süresi
Çalışan sayısı
Müdür/Yönetici sayısı
Gelirler/çalışanlar
Çalışan iş hacmi
Kadın yöneticilerin sayısı
Kar/ çalışan
Çalışanların yaş ortalaması
Muaf tam zamanlı çalışan sayısı
Tam zamanlı muaf çalışanların yaş ortalaması
Yüksek Lisans Derecesine sahip şirket yöneticisi yüzdesi
2. Roos vd. (1998), Entelektüel sermaye bileşenleri için aşağıdaki göstergeleri geliştirmişlerdir:
(2A) İnsan sermayesi (yeterlilik, tavır, entelektüel kıvraklık)
Yüksek lisans derecesine sahip çalışanların yüzdesi
BT okur yazarlığı
Eğitim süresi / çalışan
Ortalama istihdam süresi
Bilgilendirme için ayrılan süre
Üst düzey personelin strateji ve eylemlerini anlatmak için harcadığı süre (örtüşmeli uzmanlık)
Liderlik Geliştirme programları
Motivasyon Geliştirme programları
Uygulanan çalışan önerilerinden sağlanan tasarruf
Önerilen yeni çözümler/ürünler/süreçler
Öz geçmiş değişkenliği dizini (birey ve grup düzeyinde)
Şirket çeşitlenme dizini
(2B) Yapısal sermaye (ilişkiler, organizasyon, yenileme ve oluşturma)
Açıklanan tedarikçi/müşteri alım satım yüzdesi
Müşteri ile ilişkinin uzunluğu
Ortak memnuniyeti dizini
Müşteri tutma
İdari giderler / toplam gelir
Patent/yazılım/veri/veritabanı vs.’nin gelirleri
Hatasız tamamlanan işlemler
Döngü /işlem sayısı
Yeni ürünlerin alım satımlarının yüzdesi
Eğitim çabaları – harcama/çalışan, saat/çalışan
Yenileme harcamaları / işletim harcamaları
Sunulan yeni patentler/yazılım/ vs.
3. CMA (1999) ‘ye ait “Bilgi varlıklarının ölçülmesi” hakkındaki rapor taslağında, Entelektüel sermaye için diğer ölçütlerden de bahsedilmiştir, örneğin:
Yeni ürünlerin sayısı
Yeni müşterilerin sayısı
Dolar cinsinden hasılat / büyüme ve karlılık
Müşteri satış gelişimi yüzdesi
Üretkenlik / Verimlilik yüzdesi
Gözden geçirilen operasyon sayısı
Geliştirilen operasyon sayısı
Geçici /toplam istihdam oranı
Kaydedilen patenlerin sayısı
Öneri kutusundan uygulanan fikir sayısı
Geleneksel kalite göstergeleri
Müşteri memnuniyeti
4. Entelektüel sermaye ölçütlerinin son ana kümesi, Skandia’dan Leif Edvinsson ile MIT’den Michael Malone tarafından oluşturulan “Evrensel Entelektüel Sermaye Raporu’nda” derlenmiştir. Bu ölçütler şunlardır:
(4A) Mali odak
Toplam varlıklar
Toplam varlıklar /çalışan
Gelirler / toplam varlıklar
Karlar/ toplam varlıklar
Yeni ticari faaliyetlerden kaynaklanan gelirler
Gelir/çalışan
Ürün ve Hizmetlerin müşteri beklentilerine uygun hızda üretilmesi (taktime iyileştirmeleri)
Karlar /çalışan
Piyasa ortalamasına nazaran kayıp ticari gelirler
Piyasa değeri
Net varlık değeri getirisi
Yeni ticari faaliyetlerden kaynaklanan net varlık getirisi
Katma değer /çalışan
Katma değer / BT çalışanı
BT yatırımları
Katma Değer /müşteri
(4B) Müşteri odağı
Pazar payı
Müşteri sayısı
Yıllık satış/müşteri
Kaybedilen müşteriler
Ortalama müşteri ile ilişki süresi
Ortalama müşteri hacmi
Müşteri takdiri
Şirkete gelen müşteriler ve şirketin Web sitesindeki başarıların sayısı
Müşterileri ziyaretle geçirilen gün sayısı
Müşteriler /çalışanlar
Gelir yaratan personel
Müşteri ile irtibat ile satış yanıtı arasındaki ortalama süre
Satış irtibatlarının tamamlanan satışlara oranı
Memnun müşteri dizini (örneğin, elektronik müşteri irtibatı/desteği/hizmet, iade edilen metanın sayısı, yapılan geri ödemelerin sayısı vs.)
BT yatırımı /satış elemanı (belki de, reklamlar için kullanılan dolarlar ve bunların etkinliği)
BT yatırımı / hizmet ve destek çalışanı
Müşterilerin BT okur yazarlığı
Destek harcaması/ müşteri
Hizmet gideri / müşteri/ yıl
Hizmet gideri/müşteri/ irtibat
(4C) Süreç odağı
İdari giderler /toplam gelir
İdari hataların maliyeti / yönetim gelirleri
İşlem süresi, yapılan ödemeler
Hatasız dosyalanan sözleşmeler
İşlev puanı /çalışan-ay
PC ve laptop/ çalışan
Ağ yeterliliği /çalışan
İdari gider / çalışan
BT giderleri /çalışan
BT giderleri /idari harcamalar
İdari giderler /brüt prim
BT kapasitesi (CPU ve DASD)
BT stokundaki değişiklik
Kurumsal kalite başarımı (örneğin, ISO 9000)
Kurumsal performans / kalite hedefi
Üretimden kaldırılan BT stoku / BT stoku
Artık satır BT stoku / BT stoku
BT kapasitesi/ çalışan
BT performansı / çalışan
(4D) Yenileme ve geliştirme odağı
Beceri geliştirme giderleri /çalışan
Memnun çalışan dizini
İlişki yatırımı /müşteri
Eğitim saatlerinin payı
Geliştirme saatlerinin payı
Fırsat payı
Ar& Ge giderleri / idari giderler
Eğitim gideri /çalışan
Eğitim gideri / idari gider
İş Geliştirme gideri /idari gider
40 yaş altı çalışanların payı
BT geliştirme gideri /BT gideri
Eğitime yapılan BT harcamaları /BT harcamaları
Ar&Ge kaynakları / toplam kaynaklar
Yakalanan müşteri fırsat tabanı
Ortalama müşteri yaşı, eğitimi, geliri
Müşterinin şirketle ay cinsinden ortalama ilişki süresi
Eğitim yatırımı /müşteri
Müşteriyle doğrudan iletişim / yıl
Ürünle ilgili olmayan harcama/müşteri/yıl
Yeni Pazar oluşturma yatırımları
Yapısal sermaye oluşturma yatırımı
EDI sisteminin değeri
EDI sistemindeki güncellemeler
Yeni ürünlerin (iki yılın altı) şirketin tüm ürün ailesine oranı
Temel araştırmaya harcanan Ar & Ge
Ürün tasarımına yatırılan Ar & Ge (örneğin, ürün/tasarım/vs’nin kalitesi, miktarı ve çeşidindeki değişikliklere yatırılan dolarlar)
Uygulamalara yatırılan Ar& Ge
Yeni ürün desteği ve eğitimine yapılan yatırımlar
Şirket patentlerinin ortalama yaşı
Bekleyen patentler / geliştirilen yazılım, veri, veritabanları
(4E) İnsan odağı:
Liderlik dizini
Motivasyon dizini
Güçlendirme dizini
Şirketin çalışanlarının/çalışan hisselerinin sayısı (çalışanlara it hisselerin yüzdesi, şirket hisselerini satın alabilmeler için çalışanlar için programlar, vs.)
Çalışanların iş hacmi
Şirkette ortalama çalışma süresi
Yönetici sayısı
Kadın yöneticilerin sayısı
Geçerli ticaret ve BT deneyimine sahip çalışanların yaş ortalaması ve sayısı
Eğitimde geçirilen süre (gün/yıl)
Personelin BT okur yazarlığı
Müdürlerin sayısı
Kadın müdürlerin sayısı
Tam zamanlı ya da kadrolu çalışanların sayısı
Tam zamanlı ya da kadrolu çalışanların yaş ortalaması
Tam zamanlı ya da kadrolu çalışanların şirkette ortalama çalışma süresi
Tam zamanlı kadrolu çalışanların yıllık iş hacmi
Tam zamanlı kadrolu çalışanlar için eğitim, iletişim ve destek programlarının kişi başına yıllık maliyeti
Çalışma saatinin %50’sinden azını kurumsal bir tesiste geçiren tam zamanlı ya da kadrolu çalışanlar
Tam zamanlı kadrolu çalışanların yüzdesi
Eğitim, iletişim ve destek programlarının kişi başına yıllık maliyeti
Tam zamanlı kadrolu çalışanların şirkette ortalama çalışma süresi
Tam zamanlı kadrolu çalışanlar için eğitim ve destek programlarının kişi başına yıllık maliyeti.
Yarı zamanlı çalışanların ya da tam zamanlı olmayan sözleşmelilerin sayısı, sözleşmenin ortalama süresi
İşletme, bilim ya da mühendislik, sosyal bilimlerde yüksek lisans derecesine sahip şirket yöneticileri
Yukarıda belirtilen kriterlerden de anlaşıldığı üzere Entelektüel Sermaye Ölçütleri büyük bir oranda aynı zamanda şirketimize ait bir performans izleme göstergesi olarak tanımlanabilir ve düzenli olarak takip edilebilir.
Dergimizin sonraki sayısında, başarılı bir şirket yönetimi için yukarıda belirtilenlerden başka; değişen iş dünyasının kurallarına uygun ilave hangi ölçütlere ihtiyaç duyabileceğimizi toparlayıp buradan hareketle özellikle geçtiğimiz 10 yıllık perspektifte değişen iş dünyasındaki son gelişmeler ışığında, Türkiye’yi de etkisine alan, gelecek planlamalarında çok işinize yarayacağına inandığım, şirket gündemlerinize alabileceğiniz finansal ve mali değerlendirme kriterlerini aktaracağız.
Sevdiğim sözler:
“Çağımızın bir özelliği de, araçların kusursuzluğu yanında amaçların belirsizliğidir.”
Albert Einstein
Commentaires